بحران دریاچه نمک و پدیده ریزگردها دیگر تبدیل به مثنوی هفتاد من کاغذ شده است. مسئولان استان بارها از آن سخن گفته‌اند، اما این هشدارها در جلسه‌ها و نشست‌ها مانده‌اند و چیزی که عوض نشده وضعیت دریاچه نمک است. بحران دریاچه نمک اگر علاج نشود یک چهارم جمعیت کشور را با خود درگیر خواهد کرد و چیزی نمی‌گذرد که دامان پایتخت را هم خواهد گرفت.
به گزارش تابناک قم، جایی در غرب کشور و در خوزستان زندگی مردم با گرد وغبار و ریزگرد یکی شده است و جاهایی در قم و در مرکز کشور دریاچه نمک تبدیل به تهدیدی بزرگ برای استان و کشور شده است. تفاوتش در این است که گردوغبار خوزستان بیشتر منشأ خارجی دارد اما بیشتر ریزگردهای قم از بیابان‌های همین استان بر می‌خیزند. مدیرکل مدیریت بحران استان قم در این مورد اظهار کرد: این پدیده امروز غرب کشور را درگیر خود کرده است و از طرف دیگر هم در مرکز کشور و در استان قم هم به نحوی جدی بروز کرده است.
این جمله محسن اروجی وضعیت انتشار پدیده گرد و غبار در کشور را به تصویر می‌کشد. به گفته وی، در شهرهای غربی کشور از جمله خوزستان که با این مسأله دست به گریبان هستند ریزگرد منشأ خارجی دارد اما در استان قم و مرکز کشور بحران گرد و غبار و ریزگرد ناشی از خشک شدن دریاچه نمک است.
قم؛ استانی حادثه‌خیز
از مجموع 43 حادثه طبیعی در دنیا 18 مورد در استان قم رخ داده است. استانی حادثه‌خیز که این سال‌ها هم با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند، به طوری که در سال‌های اخیر بسیاری از روستاهای استان خالی از سکنه شده است و در شرق استان کشاورزی به طور کامل از بین رفته است. حالا هم پدیده ریزگردها در همسایگی شهر قم هر روز بحرانی‌تر می‌شود. به گفته اروجی استان‌های سمنان، قم، اصفهان، مرکزی، البرز و تهران و به طور کلی 25 درصد جمعیت کشور تحت تأثیر ریزگردهای حاصل از بحران دریاچه نمک قرار خواهندگرفت.
بحرانی که شروع آن از سال 1361 جرقه زده شد، زمانی که جلوی ورود حقابه زیست محیطی قم از استان‌های بالادست گرفته شد.
مدیرکل مدیریت بحران استان قم با تأکید بر این مطلب افزود: در حال حاضر 17 میلیون متر مکعب فراروی آب‌های شور را به سمت شهر قم داریم و از سوی دیگر حوضه دریاچه روز به روز کوچک‌تر و خشک‌تر می‌شود که کشاورزی را در این ناحیه به نابودی می‌کشاند.
به گفته وی با توجه به این‌که در 6 ماه اول سال بادها از سمت شرق استان است درختچه‌هایی که در این ناحیه از گرد و غبار جلوگیری می‌کرد بر اثر کمبود آب از بین رفته است و بر اثر نابودی پوشش گیاهی سرعت انتقال گرد و غبار و ریزگرد بیشتر شده است.
همه این‌ها در کنار آمارهای اراضی مستعد بیابان و تولید ریزگرد می‌تواند نگرانی‌های این بحران را بیشتر کند.
به گفته اروجی، استان قم از 105 هکتار اراضی مستعد گرد و غبار برخوردار است و از این منظر رتبه اول را در کشور دارد و مستعدترین استان از لحاظ تولید گرد وغبار محسوب می‌شود و علاوه بر این 400 هزار هکتار اراضی که امکان بیابان شدن دارد در استان قم وجود دارد که برای این که در آینده‌ای نزدیک به بیابان و بعدها به چشمه تولید ریزگرد تبدیل نشود امروز باید برای آن‌ها فکری کرد.
مدیریت ناصحیح منابع آب
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم نیز مدیریت ناصحیح منابع آبی در حوضه آبخیز دریاچه نمک را عامل وقوع این بحران دانست و گفت: دریاچه نمک بین 3 استان قم، سمنان و اصفهان و حوضه آبخیز آن بین 8 استان یعنی قم، البرز، همدان، سمنان، اصفهان، تهران و مرکزی واقع شده است که قم در انتهای آن قرار دارد و به همین دلیل تحت تأثیر برداشت‌های بی‌رویه آب در بالادست قرار گرفته است.
آن طور که «سیدرحمان دانیالی» گفته، بیش از 60 سد روی آب‌های ورودی دریاچه نمک ساخته شده است و استان قم بین 609 دشت آبخوان کشور رتبه اول شوری را داشت که با اقدام‌های صورت گرفته شوری چندین برابر شده است.
وی افزود: در واقع نه فقط از اراضی‌که می‌توانستیم استفاده نکردیم بلکه اراضی که موجود بود را هم از بین برده‌ایم تا جایی که کشاورزی در آن‌ها ممکن نیست.
به گفته دانیالی دشت مسیله که امروز یکی از کانون‌های اصلی تولید ریزگرد در استان است از سال 1345 ممنوعه بوده است، اما بهره برداری از این دشت ادامه پیدا کرد و نه فقط نیاز آبی این دشت تأمین نشد بلکه آب فراشور دریاچه پس زد و اراضی کشاورزی را تحت الشعاع قرار دارد و مردم روستاهای خود را ترک کردند و بسیاری از روستاها به همین طریق خالی از سکنه شد.
حقابه‌ها تحقق نیافت
مدیرکل جهاد کشاورزی استان قم نیز از تحقق نیافتن حقابه‌های زیست محیطی استان قم انتقاد کرد و افزود: زمانی دو رودخانه قمرود و قره‌چای و رودخانه جاجرود هم از بالا دست وارد استان می‌شد و در گذشته 555 میلیون مترمکعب حقابه به استان قم اختصاص پیدا می‌کرد که امروز این رقم به صفر رسیده است.
«محمدرضا طلایی» شروع بحران ریزگردها را سال 68 دانست که جلوی حقابه استان قم گرفته شده و از سال 72 به طور کلی قطع شد و تا به امروز ادامه دارد و هر روز دریاچه کوچک‌تر و خشک‌تر شده است و تقریبا کشاورزی منطقه را به نابودی کشانده است.
به گفته مدیرکل جهاد کشاورزی استان، 4 هزار هکتار در اطراف دامشهر بوته کاری شده اما نگرانی موجود این است که اگر محدوده دریاچه نمک مرطوب نشود بوته کاری و مالچ پاشی هیچ نتیجه‌ای در آینده نخواهد داشت و به طور کلی این منطقه غیرقابل کشت می‌شود.
طلایی گفت: اقدامی هم در زمینه بهبود شیوه کشاورزی در استان صورت گرفته، در مساحت 10 هزار هکتاری سیستم‌های آبیاری اجرایی شده است و برداشت آب برای کشاوزی از 8500 میلیون متر مکعب در سال گذشته، امسال به کمتر از 5 هزار مترمکعب رسیده است.
آن طورکه طلایی گفته است درگذشته 20 هزار هکتار باغ در اطراف قم وجود داشته که امروز به کمتر از یک هکتار رسیده و تا زمانی که حقابه مورد نیاز استان که نیاز طبیعی استان و کشاورزان است تأمین نشود این تخریب همچنان ادامه خواهد داشت.
برگزاری همایش «بحران دریاچه نمک و پدیده زیرگرد و غبار» راهکاری است که مسئولان استان اندیشیده‌اند تا بتوانند از طریق آن صدای این بحران را به گوش مسئولان در سطح ملی برسانند تا شاید از این طریق بتوانند از پیامدهایی که در آینده‌ای نزدیک دامان پایتخت و یک چهارم جمعیت کشور را خواهد گرفت جلوگیری کنند.
افزایش 55 برابری روزهای گرد و غبار در قم
بهره‌برداری بی‌رویه از دریاچه نمک تا جایی ادامه پیدا کرده است که به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم تعداد روزهای گرد و غبار در استان قم از 2 روز در سال 65 به 105 روز در سال 95 رسیده است. یعنی تعداد روزهای گردوغباری قم 55 برابر شده است و تا زمانی که نیاز آبی این بخش تأمین نشود این وضعیت ادامه خواهد داشت.
«سیدرحمان دانیالی» گفت: تخصیص حقابه 154 میلیون مترمکعبی که توسط وزیر نیرو به صورت کتبی تعهد شده است می‌تواند یکی از راه‌های احیای این دریاچه و جلوگیری از پیشرفت بحران ریزگردها باشد.
این تعهد تا امروز روی کاغذ بوده و اجرایی نشده است. با این‌که 10 درصد منابع آبی کشور باید در حوزه تخصیص حقابه‌های زیست محیطی صرف شود و با توجه به این که فاجعه دریاچه نمک نسبت به دریاچه ارومیه بسیار شدیدتر است و کسری حوزه آبخیز دریاچه نمک به واسطه دست درازی صورت گرفته بسیار شدیدتر از دریاچه ارومیه است اما تا به امروز تأمین حقابه زیست‌محیطی دریاچه نمک تحقق نیافته است.
منبع: همشهری
