همه ساله شاهد واگذاری‌های مختلف از بناهای گوناگون با شرایط متفاوت هستیم برخی از این واگذاری‌ها نه تنها کمکی به حفظ بنا نمی‌کند بلکه به تخریب بنا سرعت می‌بخشد. واقعیت واگذاری آثار تاریخی و تغییر کاربری، در نوع خود بد نیست اما چه نوع بنایی، با چه قدمتی، به چه قیمتی و با چه شرایطی!؟
به گزارش تابناک قم، همه آثار تاریخی شرایط یکسانی ندارند برخی از آثار شاخص و منحصر به فرد هستند و برخی از آنها جزء آثار نفیس است و اما برخی از آثاری که متعلق به دوره قاجار و پهلوی هستند و تعداد آنها در سراسر کشور به وفور یافت می‌شود مانند خانه‌ها، با شرایط و بر اساس ضوابط میراث فرهنگی قابل واگذاری است.
یکی از شرایط واگذاری نحوه مرمت و نحوه الحاق بناهای جدید بوده که این امر بسیار حساس و حیاتی بوده و نیازمند مطالعه و تحقیق است و برای ایجاد کاربری جدید برای آثار تاریخی، باید از مواد و مصالحی استفاده کرد که قابل جمع‌آوری بوده و به اصل بنا خسارتی وارد نکند و به سهولت بتوان این الحاقات را حذف کرده و به اصل بنا رسید.
شرط دیگر واگذاری نحوه قیمت‌گذاری و اجاره بها، برای بنای تاریخی بوده که این نوع شرایط بسیاری از این واگذاری‌ها نیازمند تأمل است.
یکی از این نمونه واگذاری‌ها، واگذاری خانه تاریخی یزدان پناه قم بوده که برخی از شرط‌های واگذاری آن به این شرح است:
با توجه به اینکه استفاده از بنا مستلزم اقدامات مرمتی بوده، مبلغ 297 میلیون تومان برای مرمت درنظر گرفته شده است (درحالی که بنا نیاز به مرمت خاصی نداشت).
مبلغ اجاره بها ماهیانه 2 میلیون تومان با ضریب افزایش سالانه 20 درصد
3- به منظور استهلاک و بازگشت سرمایه صرف شده به مدت 6 سال از پرداخت اجاره معاف است.
آیا شروط مذکور برای واگذاری یک خانه تاریخی مرمت شده به مساحت تقریبی یک هزار متر مربع در خیابان 19دی منطقی است؟
برخی از آثار از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم به عنوان آثار نفیس انتخاب شده و به هیچ عنوان قابل واگذاری نیست از جمله این آثار شاخص و نفیس کاروانسرای دیرگچین بوده که در 70 کیلومتری بزرگراه قم - گرمسار واقع شده است. مساحت کاروانسرای یاد شده بالغ بر 11 هزار مترمربع است که با محوطه اطراف بنا به 18 هزار متر مربع می‌رسد که این بنا در اختیار اداره‌کل میراث فرهنگی استان قم است. این بنا متعلق به دوره ساسانی بوده و در دوره‌های مختلف از جمله در دوره سلجوقی و به خصوص در عصر صفویه مرمت و تکمیل شده است.
کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران نامیده می‌شود و به صورت چهار ایوانی و بر خلاف بسیاری از کاروانسراها علاوه بر اتاق‌ها، حجره‌ها، ایوان‌ها و شترخوان دارای اتاق‌های ویژه، سرویس‌های بهداشتی عمومی، آسیاب، حوضخانه، مسجد، دکان‌های خرید و فروش کالا، حیاط وسیع، حیاط خلوت (بهارنشین) و در خارج بنا آتشکده، کوره‌های آجرپزی، آب انبار و قبرستان وجود دارد.
این بنا تا زمانی که جاده قدیم قم – تهران احداث نشده بود همچنان دارای حیات بود و پس از آن به فراموشی سپرده شده و همه ساله از طرف میراث فرهنگی مرمت‌های اجمالی بر روی آن صورت گرفته است.
حال با احداث جاده قم - گرمسار و واقع شدن این بنای با ارزش در کنار جاده، برخی سودجویان به فکر سوءاستفاده از این بنا افتاده‌اند و متأسفانه برخی از مدیران و مسؤولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تصمیم به واگذاری این بنای نفیس به عنوان متل و مجتمع خدماتی رفاهی گرفته‌اند و شاهد این امر این بود که مدیرعامل صندوق احیاء و بهره برداری از بناهای تاریخی کشور از واگذاری کاروانسرای دیرگچین به بخش خصوصی و آغاز مرمت و تجهیز این کاروانسرا در حاشیه گردهمایی رؤسای کانون‌های راهنمایان گردشگری کشور که در خانه تاریخی یزدان پناه قم برگزار شد خبر داده بود.
محمدرضا پوینده در این باره گفته است: کار مرمت و تجهیز این کاروانسرا با اعتباری بالغ بر 200 میلیارد ریال به کانون اتومبیلرانی آغاز شده است.
کانون اتومبیلرانی با هزینه‌های 200 میلیارد ریالی پا به عرصه گذاشته و اقدامات لازم برای تغییر کاربری را انجام داده و سازمان میراث فرهنگی کشور با تغییر کاربری کاروانسرای تاریخی، به عنوان متل و مجتمع خدماتی رفاهی موافقت کرده است. بنا به گزارش‌های رسیده قسمتی از مصالح ساختمانی برای تغییر کاربری به داخل کاروانسرای تاریخی منتقل کرده شده است.
اما باید دید با تغییر کاربری و تبدیل شدن بنا به متل و مجتمع خدماتی رفاهی چه اتفاقی خواهد افتاد؟
تغییر کاربری در هر بنا، نیاز به تغییر کلی نقشه بنا دارد و علاوه بر آن نیاز به تغییر مواد و مصالح ساختمانی دارد، از آنجایی که یک مجتمع نیاز به رستوران، کافی شاپ، فست فود، آشپزخانه‌ها، فروشگاه ها، سرویس‌های بهداشتی دارد و قسمت متل هم نیاز به واحدهای اقامتی با فضاهای لازم از جمله سرویس بهداشتی، حمام و آشپزخانه دارد که طبق ضوابط مقررات ملی ساختمان، وزارت بهداشت و اداره‌کل حمل و نقل و پایانه‌ها، نازک کاری تمام فضاهای مذکور باید با کاشی و سرامیک و سنگ انجام گیرد.
تغییر در نقشه کاروانسرا و تغییر در مواد و مصالح مساوی است با نابودی اصل بنا، به طوری که از بنای اولیه و اصیل هیچ چیز جز پوسته اولیه نخواهد ماند.
لازم به ذکر است ایجاد منطقه نمونه گردشگری دیرگچین که دارای مصوبه هیأت وزیران است با احداث منطقه نمونه گردشگری در اطراف بنا موافقت کرده است البته به شرطی که ضوابط حریم سازمان میراث فرهنگی رعایت شده باشد.
در ضمن در پروژه طرح مرمت و احیاء کاروانسرای تاریخی دیرگچین که توسط مهندسان مشاور انجام گرفته پیشنهاد تغییر کاربری بنای اصلی کاروانسرا، پژوهشکده باستان شناسی بوده است تا مطالعات و بررسی کامل در خصوص خود بنا انجام گیرد و این امر می‌تواند راه گشای اتفاقات مهم تاریخی ایران باشد و کاربری خارج از بنا برای ایجاد خدمات جانبی اعم از فضاهای اقامتی، مجتمع‌های خدماتی رفاهی با حفظ حریم میراث فرهنگی و حداکثر در دو طبقه انجام شود.
برخی از افراد معتقد هستند که واگذاری آثار تاریخی موجب پویایی و نشاط یک اثر تاریخی و تجدید حیات در آن می‌شود ولی در خصوص این اثر نفیسی که قابلیت ثبت در فهرست آثار جهانی (یونسکو) را دارد و با چنین پیامدی که بنا بعد از واگذاری خواهد داشت، چرا مسؤولان به دنبال واگذاری این اثر با قدمت یک هزار و 800 ساله هستند.
اثری با این همه سابقه تاریخی که هویت یک ملت است و در دل کویر قم به عنوان مادرکاروانسراهای ایران نام گرفته است نیازمند حفظ و احیا بوده، ولی انتظار است که این حفظ و احیا و واگذاری با لحاظ کردن شرایط مطلوب و هرگونه جلوگیری از خدشه دار شدن به اصل بنا انجام شود.
منبع: فارس
