حجت‌الاسلام حسن رضایی‌مهر
«غدیرخم» نام سرزمینی است بین مکه و مدینه که گرچه امروزه متروکه به حساب می‌آید، زمانی شاهد یکی از بزرگترین وقایع جهان اسلام یعنی سالروز انتصاب امیرالمومنین علی(ع) به جانشینی حضرت رسول(ص) بوده است. این واقعه بسیار مهم در هجدهم ذی‌الحجه سال دهم هجرت و در آخرین ماه‌های حیات نورانی نبی مکرم اسلام (ص) رخ داده است. گرچه متأسفانه در طول تاریخ برخی کوشیده‌اند این مسأله از تاریخچه اسلامی حذف و فراموش یا تحریف شود، آن‌قدر سند و دلیل محکم بر آن وجود دارد که هیچ عقل سلیم و منصفی، توان انکار یا تردید در آن را ندارد. از سویی خطبه پیامبر اکرم(ص) در این روز و حدیث غدیر، خود یکی از دلایل بسیار روشنِ ولایت و خلافت بلافصل امام علی(ع) بعد از ارتحال رسول‌الله(ص) است. وقتی مراسم حجه‌الوداع در ماه آخر سال دهم هجرت به پایان رسید، مسلمانان اعمال حج را از پیامبر(ص) آموختند و در این هنگام، حضرت رسول تصمیم گرفتند، مکه را به سوی مدینه ترک کنند. در بین راه، هنگامی که کاروان عظیم مسلمانان از بلاد مختلف به منطقه‌ای به نام «جحفه» نزدیک شد، امین وحی، حضرت جبرئیل(ع)، در نقطه‌ای به نام غدیرخم بر پیامبر رحمت فرود آمد و آیه ابلاغ بر قلب نازنین حضرتش نازل شد. «یَا أیُّها الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ؛ ای رسول! آنچه از سوی خدا به تو فرستاده شده، به مردم ابلاغ کن و اگر ابلاغ نکنی رسالت خدا را تکمیل نکرده‌ای، خداوند تو را از آسیب مردم حفظ می‌کند.» از لحن و صراحت آیه مشخص است که خدای متعال انجام امر خطیری را بر عهده پیامبر(ص) قرار داده، به طوری که هم‌سنگ رسالت و موجب یأس دشمنان اسلام معرفی شده و به راستی چه امر مهم و خطیری بالاتر از این که در برابر دیدگان ده‌ها هزار نفر، مولی‌الموحدین، علی(ع)، را از جانب پروردگار به مقام خلافت و وصایت نصب کند. به این ترتیب به وسیله نبی اعظم اسلام(ص) دستور توقف کاروان صادر شد و امر شد؛ کسانی که جلوی کاروان بودند، از حرکت باز ایستادند و آنها که دنباله کاروان بودند، به آنها بپیوندند.
2 یادگار نفیس
آن گونه که از منابع تاریخی استنباط می‌شود آن موقع، وقت ظهر و هوا به شدّت گرم بوده، به طوری که بخشی از مردم قسمتی از ردای خود را بر سر و قسمتی را زیر پا انداختند. برای پیامبر (ص) هم سایبانی، به وسیله چادری که روی درخت افکنده بودند، تشکیل شد، آن حضرت بر نقطه بلندی که از جهاز شتر ترتیب داده شده بود، قرار گرفت و با صدای بلند و رسا خطبه‌ای معروف غدیرخم را ایراد فرمودند. ایشان در ابتدای این خطبه پس از حمد و سپاس خدای متعال، جمعیت انبوه حاضران را خطاب قرار دادند و نقل به این مضمون عباراتی فرمودند مبنی بر این که «آیا من وظیفه‌ام را در برابر شما انجام داده‌ام؟» که همه مردم با صدای بلندی حضرت را تصدیق کردند و اعلام داشتند ما گواهی می‌دهیم که تو رسالت خود را به خوبی انجام داده‌ای. در ادامه بعد از چند سؤال و جواب به این طریق، پیامبر(ص) فرمودند: «مردم! من 2 چیز نفیس و گرانمایه در میان شما می‌گذارم، ببینم بعد از من چگونه با این 2 یادگار من رفتار می‌کنید.» که در این هنگام گویا یک نفر یا چند نفر پرسیدند این 2 چیز نفیس چیست که حضرت در جواب فرمودند: «یکی کتاب خداست و دیگری عترت واهل‌بیت من است. خداوند به من خبر داده که این 2 هرگز از هم جدا نخواهند شد.»
بعد ایشان مردم را توصیه فرمودند که بر این 2 پیشی نگیرید و در عمل به فرمان آنها کوتاهی نکنید چه آن که در غیر این صورت هلاک می‌شوید. سپس دست امیرالمومنین علی(ع) را گرفتند و بالابردند و ایشان را به همه مردم معرفی کردند و بعد از عباراتی، آن جمله معروف را بیان کردند که «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِی مَوْلاهُ؛ اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ؛ هر کس من سرپرست و مولای او هستم علی مولای او است. خداوندا! کسانی که علی را دوست دارند، دوست بدار و آنانی که او را دشمن بدارند دشمن بدار.»
غدیر کتمان‌پذیر نیست
یکی از علل و زمینه‌های جاودانه بودن حدیث غدیر و ولایت امیرمومنان علی(ع)، نزول 2 آیه مهم از آیات قرآن پیرامون این واقعه است؛ بنابراین از آن جا که ما معتقدیم قرآن ابدی و جاودانی و معجزه ختمیه پیامبر اکرم(ص) است، واقعه تاریخی غدیر نیز هیچ‌گاه فراموش‌شدنی و کتمان‌پذیر نبوده و نیست. از سویی اگر ما به کتاب‌های معتبر تاریخی از شیعه و سنی نگاه کنیم متوجه می‌شویم روز 18 ذی‌الحجه به نام روز غدیر در تاریخ اسلام مشهور شده که در این روز مردم در سرزمین غدیرخم با حضرت علی(ع) بیعت کردند. نکته مهم و حائز اهمیت این است که ریشه عید بزرگ غدیر به سیره نورانی شخص پیامبر(ص) بر می‌گردد. به این دلیل که در همین روز حضرت رسول(ص) به مهاجران و انصار و بلکه به همسران خویش دستور دادند که نزد علی (ع) بروند و به خاطر ولایت و امامت، به او تبریک بگویند. در اهمیت غدیرخم، همین اندازه بس که این واقعه تاریخی را 110 تن از صحابه رسول الله(ص) نقل کرده‌اند. البته باید توجه داشت که این سخن به آن معنا نیست که از آن گروه عظیم فقط همین‌ها، حدیث غدیر را نقل کرده‌اند بلکه مراد آن است که فقط در کتاب‌های علمای به‌نام اهل سنت، نام 110 نفر از بزرگترین صحابه به چشم می‌خورد.
عیدالله الاکبر
آن چه مسلم است این که غدیرخم فراتر از یک واقعه تاریخی، برای ما یادآور یک آرمان بنیادین است و آن هم این که هیچ مسلمان واقعی‌ای نمی‌تواند و حق ندارد از ولایت و امامت دست بردارد، چه آن که ولایت امیرمومنان(ع) و التزام به آن دستوری مستقیم از ناحیه پروردگار عالم است. از این منظر، ایام غدیریه و دهه امامت و ولایت بهترین فرصت است که با دغدغه و احساس مسئولیت وارد عمل شویم و بتوانیم آموزه‌های غدیر و ولایت را به خوبی برای عموم مردم جامعه خود بعد در گستره بزرگ جامعه اسلامی تبیین و تشریح کنیم و حقانیت امام علی(ع) را با زبان منطق و استدلال و روحیه وحدت‌گرایانه به همگان اعلام بداریم. در احادیث بسیاری از اهل‌بیت(ع) بر این حقیقت مسلم تأکید شده که اگر مردم در همان صدر اسلام با امام علی(ع) بیعت می‌کردند و بر سر عهد و پیمان خود تا آخرمی‌ایستادند و ظلم، معصیت و اختلاف در جهان اساساً محلی از اعراب نداشت. به همین دلیل است که ما با بهره‌گیری از درس مکتب حضرات معصومین(ع) معتقد هستیم خداوند در عالم، روزی بالاتر و بهتر از روز عید غدیرخم خلق نکرده است و از این رو است که این عید را عیدالله الاکبر می‌دانیم و این همه در احادیث و روایات بر تعظیم و بزرگداشت آن تأکید ویژه شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن رضایی‌مهر
استاد حوزه علمیه و رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های حوزه
